< PreviousHOE ZIJN JULLIE TE WERK GEGAAN?’Een dergelijk traject start met het onderzoeken en analyseren van literatuur. Zo hebben we bijvoorbeeld gekeken welke initiatieven er wereldwijd op het gebied van eiwitextractie uit plantaardige bronnen al dan niet zijn opgeschaald. Welke ini tiatieven ondertussen zijn gestrand en waarom. En welke tech nieken er zijn om eiwitten uit plantaardige bronnen te raffineren. Ook hebben we het onder-zoek verbreed en onderzocht welke andere plantaardige grond-stoffen naast eiwitten interessant zijn en welke ondernemers het interessant vinden om zich bij dit Waardemakersnetwerk rondom de biobased transitie aan te sluiten.’WAT ZIJN DE EERSTE BEVINDINGEN UIT HET ONDERZOEK?’Allereerst is er een duidelijke algemene bewustwording te zien dat de industrie de komende jaren moet vergroenen. Duidelijk is ook dat we ons niet alleen tot bijvoorbeeld de toepassing van eiwitten uit eendenkroos moeten beperken, maar ook moeten kijken welke andere plantaardige grond stoffen interessant zijn. De vraag van de Waardemakers en provincie Overijssel gaat over een systeemvraag. Het draait in principe om de bestendigheid van de regionale landbouweconomie en de vergroening van de industrie. Voor wat betreft de toepassing van eiwitten uit plantaardige bronnen hebben we gekeken naar drie belangrijke aspecten; de Technology Readiness Level (TRL), de Production Readiness Level (PRL) en de Market Readiness Level (MRL). Bij de toepassing van plantaardige grondstoffen in de industriële sector zijn schaalgrootte, massa en een continue aanvoer van plantaardige grondstoffen doorslaggevende factoren. Deze aspecten moeten worden gegarandeerd.’Bij de toepassing van plantaardige grondstoffen in de industriële sector zijn schaalgrootte, massa en een continue aanvoer van plantaardige grondstoffen doorslaggevende factoren. Deze moeten worden gegarandeerd’ • TRL• PRL• MRLEN HOE ZIT HET MET HET PRODUCTIE- EN MARKTNIVEAU?’De markt is positief en bereid om voor biobased grond stoffen te betalen, mits dit een sluitende businesscase oplevert. De opgave zit ’m op dit moment echter in de Production Readiness Level. Het blijkt lastig te zijn om het productieproces op te schalen naar een niveau waarbij er genoeg plantaardige grondstoffen worden gewonnen om het interessant te maken voor technische toepassingen of dierlijke en humane voeding. Voor wat betreft de technische toepassingen is het misschien interessant eens te kijken naar het winnen van lignine uit rest stromen als koolbladeren. Lignine is een organische stof die wordt ingezet als plantaardig bindmiddel voor de productie van lijmen. In Duitsland is deze winning al opgeschaald en dus zou lignine een quick winner kunnen zijn.’INTERESSANT! BIEDT JULLIE ONDERZOEK NOG ANDERE INZICHTEN VOOR DIT WAARDEMAKERSNETWERK?’Zeker! Door dit onderzoek laten we vooral zien dat de tijd van praten en denken voorbij is. Er is al zoveel beschikbaar. Ondernemers moeten aan de slag en vooral ook samen! Daarom ben ik blij dat in Raalte The Green East en ABC Kroos samen een proeftuin creëren waar wordt gekeken naar optimale teelt van eendenkroos voor humane voeding en procestechno-logisch onderzoek wordt gedaan om een commerciële schaal te creëren. Ook kijken wij met hen of we eiwitten uit reststromen van de tuin- en akkerbouw kunnen gebruiken voor industriële toepassingen. Denk bijvoorbeeld aan eiwitextractie uit suiker-bietenloof, een restproduct uit de suikerindustrie.’WAT IS IN DIT GEVAL DE ROL VAN DE PROVINCIE OVERIJSSEL? INNOVATIES VERSNELLEN?’In dit geval zeer zeker. Met programma’s zoals Waardemakers investeert de overheid tijd en geld om rondom maatschappelijke thema’s, zoals de biobased transitie, een versnelling op gang te brengen door bijvoorbeeld experts in de arm te nemen om snelle uitvoering te geven aan vraagstukken. Dit is belangrijk, omdat zowel bestaande als potentiële deelnemers van het Waardemakersnetwerk in het licht van de biobased transitie overtuigd moeten worden van de mogelijkheden en het nut om biobased grondstoffen in hun bedrijfsvoering toe te passen.’ 51ZIJN BEDRIJVEN OP DIT MOMENT NOG NIET OVERTUIGD DAN?’Uit het onderzoek binnen onze achterban blijkt dat veel bedrijven hier belangstelling voor hebben. Maar zo’n vergroeningsslag richting het gebruik van biobased grondstoffen vraagt nou eenmaal veel tijd en geld van bedrijven. Daarom is ”toepassen” het sleutelwoord, maar daar is helaas niet ieder bedrijf voor uitgerust. De Waardemakers en de provincie Overijssel spelen een rol om dat mogelijk te maken. Als sparringpartner, netwerk- en inspiratie faciliteit en financier om de industrie rondom nieuwe businesscases bijeen te brengen.’’Een systeeminnovatie is precies wat het woord zegt: een innovatie van een heel systeem van markten en bedrijven. Zo’n ingrijpende verandering staat en valt met de toewijding van en het vertrouwen tussen de samenwerkende partijen. Je hebt samen een doel waar je naartoe werkt. Soms duurt het lang voordat je een eerste resultaat behaalt en soms zijn er tegenslagen, maar daardoor moet je je niet van de wijs laten brengen. Blijf vertrouwen houden en blijf op een open manier samenwerken. Doe je dat niet, dan werkt dat vertragend en zoals Dik Wessels van VolkerWessels ooit al zei ”vertragen is duur geld”. Je raakt het momentum kwijt, samenwerkingspartners haken af en het idee sterft een langzame dood.’KORTOM, TOEWIJDING, ONDERLING VERTROUWEN EN EEN LANGE ADEM ZIJN DE INGREDIËNTEN VOOR SUCCES?’Met de focus op kennisdeling en toepassen. We kunnen veel leren van initiatieven zoals de lignine-extractie uit vezels in Duitsland of de grootschalige eendenkroosteelt in North Carolina voor met name bio-ethanol. We moeten niet opnieuw het wiel uit willen vinden, maar het gesprek aangaan met zoveel mogelijk partijen die een steentje bij kunnen dragen. Dan is de koppeling van kennis heel belangrijk. Bij AMMON kijken we daarom ook met die kennis of de core businesses van bedrijven raakvlakken hebben, zodat ze de krachten kunnen bundelen en de stap van product- naar systeemontwikkeling kunnen maken. Op diverse gebieden trouwens. Want naast de transitie naar een biobased economy, spelen er binnen de provincie nog veel meer initiatieven om zowel het milieu te sparen als de economie aan te jagen.’Bij AMMON hebben jullie ondertussen veel ervaring met systeeminnovaties. Wat zijn nou de typische valkuilen? KIJK VOOR MEER INFORMATIE OVER AMMON OP WWW.AMMON-INNOVATION.COM. WILT U IN CONTACT KOMEN MET JORIEKE ADOLFSEN? DAN KUNT U HAAR MAILEN VIA J.ADOLFSEN@AMMON-INNOVATION.COM OF BELLEN OP 06-22532331.Jorieke Adolfsen heeft als procesmanager bij AMMON onderzocht of plantaardige eiwitten bij kunnen dragen aan de vergroening van de industriële sector.53DE DOELSTELLINGEN RONDOM DUURZAME ENERGIE EN ENERGIE-BESPARING ZIJN UITDAGENDARNOUT POTZE, PROGRAMMALEIDER NIEUWE ENERGIE OVERIJSSEL (NEO)Transitie 1: De energietransitieTITELijssel.nl4We treffen Arnout op een kenmerkend moment; nét voor het begin van de Statenvergadering, de laatste voor de verkiezingen. Arnout: ’Provinciale Staten hebben grote belangstelling voor de voortgang van het programma Nieuwe Energie voor Overijssel (NEO), dus ik moet hier vaak een toelichting geven. Dat is fijn, en ook wel logisch: er liggen op het gebied van duurzame energie en energiebesparing uitdagende doelstellingen die veel partijen raken en er is ook een behoorlijke hoeveelheid geld mee gemoeid.’HARDE RESULTAATDOELSTELLING’Die gekwantificeerde uitdaging zorgt voor focus en snelheid en levert aandachtspunten op. We denken in ons programma al gauw alleen in tonnen CO2 of energievermogen. Die harde doelstelling is ons belangrijkste afwegingskader. We moeten vanwege die harde resultaatdoelstelling echt scherp selecteren of projecten en initiatieven wel voldoende bijdragen aan de energietransitie en we hebben daarin ook behoorlijke haast. Gelukkig is onze bestuurlijke kerngroep in staat om breder te kijken en aandacht te hebben voor aantakking bij de regionale economie of burgerparticipatie. Dat is een mooie extra uitdaging binnen ons programma.’ 55GROTE TRANSITIESArnout PotzeProvincie Overijssel mac.potze@overijssel.nl06 10 78 71 34AANDACHT VOOR TENT EN VENT ’We moeten ons zoals gezegd focussen op energie, maar willen ook zorgen voor een zorgvuldige economische en duurzame inbedding. Twee leden van mijn programmateam heb ik daarom nauw gelieerd aan de eenheid Economie van de provincie. Zij zorgen zo voor integratie en afstemming. Voor ons programmateam en onze partners geldt dat we niet moeten vervallen tot alleen ”techniek en harde doelstellingen”. Belangrijk is dat we elkaar goed kennen. Gelukkig zie ik dat aandacht voor ”de vent” en niet alleen ”de tent” groeiende is.’KANSEN VAN ONDEROP’Waardemakers biedt een welkome aanvulling. Het Waarde-makersnetwerk stelt de ondernemer en samenwerkingsvaardig-heden centraal en zoekt van daaruit, van onderop dus, kansen vanuit het netwerk van die partij. In het programma Nieuwe Energie Overijssel werken we soms ook van onderaf, maar met net weer een andere focus. Voorbeelden zijn de lokale initiatieven of projecten met grote energieverbruikers als Scania en Nouryon. Die combineren we in het programma NEO met een aanpak van bovenaf, zoals bijvoorbeeld de taakstelling windenergie.’DUURZAAM ENERGIELANDSCHAP’De Energieaanpak Haaksbergen energieneutraal is gerealiseerd door Waardemakers en heeft een mooi instrument opgeleverd hoe je succesvol draagvlak krijgt voor een lokale energiecoöperatie. De integratie van energieverduurzaming en versterking van regionale economie en ondernemerschap zou wat mij betreft nog wel sterker mogen worden. Noord-Nederland loopt hierin voorop, maar hun aanpak hoeven we niet te kopiëren. Wat mij betreft is er zeker ruimte voor een duurzaam energielandschap met een duidelijk Overijssels regionaal karakter.’ Belangrijk is dat we elkaar goed kennen’ER IS ZEKER RUIMTE VOOR EEN DUURZAAM ENERGIELANDSCHAP MET EEN DUIDELIJK OVERIJSSELS REGIONAAL KARAKTER’575757’INNOVEREN GAAT SNELLER ALS JE PARTIJEN VINDT DIE EEN BIJDRAGE KUNNEN EN WILLEN LEVEREN’In de transitie naar een biobased economy is de toepassing van eiwitten uit eendenkroos één van de mogelijkheden. Waardemaker ABC Kroos uit Groenlo onderzoekt al sinds 2013 hoe je hoogwaardige voedingscomponenten uit deze plantaardige bron kunt halen. LOURENS ZWART VAN ABC KROOS STAAT BIJ THE GREEN EAST IN RAALTE OP DE PLEK WAAR DE RAFFINAGE EN DE NURSERY VOOR DE WATERLINZENTEELT WORDT GEBOUWD.TITELLER ALS JE N BIJDRAGE VEREN’WAARDEMAKER LOURENS ZWART, MEDEOPRICHTER VAN ABC KROOSTwee jaar geleden ging ABC Kroos de uit daging van Uzin Utz aan om te onderzoeken of deze eiwitten ook een toepassing kunnen krijgen in de chemische industrie. Samen keken beide partijen of de eiwitten ook in een technisch product als vloerlijm verwerkt konden worden. Dit project leverde toen nog niet het gewenste resultaat op: de omvang en consistentie van de productie bleek nog te klein om in het lab van Uzin Utz tot resultaten te leiden, die een daadwerkelijke toepassing en opschaling rechtvaardigen. Ondertussen heeft het Waardemakersnetwerk wel tot een tweede samenwerking voor ABC Kroos geleid. Samen met The Green East werkt ABC Kroos aan de opschaling van de voedselveilige teelt van eendenkroos, oftewel waterlinzen, en de machinale extractie van plantaardige eiwitten. Lourens Zwart, medeoprichter van ABC Kroos, vertelt over zijn ervaringen en de toe-gevoegde waarde van het Waardemakersnetwerk. 59BIOBASEDNext >